Sosyal Hakların Gerçekleştirilmesi
Sosyal hakların gerceklestirilmesi konusunu daha cok “BM Ekonomik, Sosyal ve Kulturel Haklar Sozlesmesi” baglaminda, asagidaki madde cercevesinde, okuyucunun bu konu uzerine dikkatini cekmek maksadiyla, oldukca kisa bir bicimde ele alacagim.
Sozlesmenin 2/1. maddesi diyor ki, “Sozlesme’ye taraf olan devlet gerek kendi basina, gerekse ozellikle ekonomik ve teknik alanlarda uluslararasi isbirligi ve yardim yoluyla, mevcut kaynaklarinin azamisini kullanarak bu Sozlesme’de taninan haklarin giderek artan bicimde tam olarak gerceklestirilmesini saglamak amaciyla, ozellikle yasal duzenlemelerin cikarilmasi dahil olmak uzere butun uygun araclarla, her turlu onlemi almayi taahhut eder”.
Bu haklarin gerceklestirilmesi icin devletlere sure taninmistir ve ayrica haklarin yerine getirilmesine kismen engel unsurlar kabul edilmistir. Lakin, yerine getirilmesi gereken odevler yani yukumlulukler, kabul edilebilir en kisa sure icinde yerine getirilmelidir. Ayni zamanda, kabul edilen haklar artan bir seyir izlemelidir.
Sozlesmedeki bu haklardan bazilari (bunlar tek tek sayilmistir) yargisal guvenceye de kavusturulmustur. Soyle ki, eger devlet talep edilen ilgili hakki yerine getirmezse, kisi yargiya basvurarak hakkin edimini talep edebilecektir.
Klasik haklar denilen medeni ve siyasi haklar, bir nevi negatif statu haklaridir, devlete karismama borcu yukler; sosyal haklar ise pozitif statu haklaridir, devlete yapma yukumlulugu getirir.
Sosyal haklarin edimi icin, maddi olanaklarin elverir olmasi gerekir (hepsi icin degil, ornegin kadin-erkek esitligi icin maddi olanak gereksinimi yoktur).
IMF ve Dunya Bankasi’nin uyguladigi yeni-liberal (serbest pazar ekonomisi politikalari) politikalar yukselen piyasalarda (devletin ozellestirmelerle kuculmesi; egitim, saglik, sosyal guvenlik gibi konulari buyuk oranda ozel sektore devri; uyum politikalariyla dusuk asgari ucret) sosyal haklara darbe nitelikli olmus, yeni haklarin kazanimini zorlastirmis, mevcut haklarin da niteligini zayiflatmistir.
Eger ki sosyal haklari yerine getirmekle yukumlu devlet, bu alanda (her ne kadar tum cabasini sarf edip, kaynaklarini bu yone dogrultsa da) ekonomik veya teknik bir alanda yetersiz kaliyorsa, devlet “uluslararasi yardim ve isbirligi”nden yararlanabilir.
Yardim ve isbirligi derken, ekonomik yardim acisindan, konu pek acikliga sahip degildir. Ancak teknik yardim isteniyorsa, yapilacak toplantilar ve saglanacak esgudum ile bu yardim saglanabilir.
IMF ve Dunya Bankasi ile Komite ( Ekonomik, Sosyal ve Kulturel Haklar Komitesi ) arasinda iliski mevcuttur. Komite yoksullugun onlenmesi icin bazi ulkelerin borclarinin silinmesi gerektigine isaret ediyor ancak bu IMF ve Dunya Bankasi politikalarina aykiri oldugu icin pek de mumkun olmuyor.
Yoksulluk yalnizca bir gelir eksikligi degil aynı zamanda insan haklarinin butunselligine de aykiri bir fenomendir. Yoksulluk bununla birlikte, temel medeni, kulturel, ekonomik, sosyal ve siyasal haklardan da bir “yoksunlugun” ifadesi. (Yoksunluk, yoksulluk ve ozgürlukle kalkinma ile ilgili yazımı, Amartya Sen’in goruslerine bir bakis ve elestiri mahiyetinde, yakinda yayinlayacagim).
Uluslararası camia da genel kabul goren yaklasim, ekonomik ve sosyal haklarin da, medeni ve siyasal haklar gibi ileri surulebilmesi gerekmektedir. Yoksullugun onlenmesi icin “etkin yonetisim” in ( yolsuzlugun, yolsuzluk ekonomisinin onlenmesi, devletin seffafligi ve hizmetinin sorgulanabilirligi, bilgi edinme hakki ) gerceklestirilebilmesi gerekmektedir. Yonetisim kavraminin okunusu, bakis acilarina gore, farkliliklar icerebilir. Elestiriye acik, biraz da hava da ucuk bir kavramdir.
Buyuk finansal kuruluslara ( IMF, DB…) ya da sirketlere anti-yoksulluk yani yoksullukla mucadele ile ilgili sorumluluklar yuklenebilir, ancak bunu uygulatabilecek etkin bir cihaz, etkin bir mekanizma yok. Siyasi ve ekonomik nedenler sorgulanmadigi olcude, bu ugraslar gorece etkisiz ve sınırli bir anlam tasiyor.
TEVFiK BiR / 27.Eylül.2007
